Οικογενειακά Μυστικά
«Τοξικά» Οικογενειακά μυστικά
Όλοι οι άνθρωποι έχουμε κάποια μικρά ή μεγάλα μυστικά. Ένα μυστικό δεν είναι κάτι κακό από την φύση του. Φυσικά δεν λέμε τα πάντα στον οποιοδήποτε και ανά πάσα στιγμή. Όλοι έχουμε δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή και την προστασία της ελευθερίας και του αυτοσεβασμού.
Τα μυστικά γίνονται πρόβλημα όταν δεν τα κρατάμε για λόγους αυτοπροστασίας αλλά επειδή δεν τολμάμε να τα θίξουμε. Τότε δηλητηριάζουν την ζωή, βαραίνουν και ταράζουν τα μέλη μιας οικογένειας συχνά για πολλές γενιές. Όταν μιλάμε για τέτοιου είδους «τοξικό» οικογενειακό μυστικό δεν αναφερόμαστε απλά σε «κάτι που δεν λέγεται».
Ως Οικογενειακό Μυστικό ορίζουμε κάτι που, ενώ είναι σημαντικό, δεν έχει ποτέ ειπωθεί και ταυτοχρόνως , υπάρχει μια «σιωπηλή εντολή» ότι δεν πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι δεν έχει ειπωθεί.
Με άλλα λόγια, κάτι μένει κρυφό και απαγορεύεται όχι μόνο να μάθουμε περί τίνος πρόκειται αλλά ακόμα και να σκεφτούμε ότι κάτι είναι κρυφό.
Ένα ακόμα βασικό χαρακτηριστικό του οικογενειακού μυστικού είναι ότι συνήθως αφορά ένα οδυνηρό γεγονός, ένα τραύμα που δεν έχει υποστεί την κατάλληλη επεξεργασία και δεν έχει ξεπεραστεί.
Μπορεί να είναι μυστικό ερωτικό, μυστικό σχετικά με την προέλευση , την καταγωγή ή την πατρότητα, γύρω από θανάτους , αυτοκτονίες, αρρώστιες ή ακόμα εγκληματικές πράξεις. Μπορεί να πρόκειται για προσωπικές εμπειρίες όπως ένα πένθος ή μια μη ολοκληρωμένη εγκυμοσύνη, αλλά και για συλλογικές εμπειρίες : οι φυσικές καταστροφές, οποιαδήποτε μορφή βίαιων (κοινωνικών ή πολιτικών) συγκρούσεων και οι πόλεμοι, είναι πηγές άπειρων μυστικών, όπου η οικογενειακή σιωπή επιτείνεται από την κοινωνική σιωπή.
Το μυστικό δεν αφορά απαραίτητα μια ντροπιαστική ή ένοχη πράξη που κάποιος συγκαλύπτει εν γνώσει του. Μπορεί να πρόκειται για ένα γεγονός που έζησε και τώρα θέλει να ξεχάσει, επειδή η ανάμνηση του είναι πολύ επώδυνη. Αυτό συμβαίνει ,για παράδειγμα, σε ανθρώπους που επέζησαν από ένα φονικό σεισμό ή που γνώρισαν την φρίκη του πολέμου.
Σε κάθε περίπτωση όμως, αυτό το τείχος σιωπής που ορθώνεται γύρω από το κρυμμένο και επώδυνο θέμα επιβαρύνει πρώτα και κύρια τα πιο ευάλωτα μέλη της οικογένειας του ανθρώπου που κρατάει το μυστικό.
Τα παιδιά μεγαλώνουν με την αίσθηση ότι τα κρατούν μακριά από κάτι σημαντικό που αφορά τους γονείς τους ή τα ίδια και είναι καταδικασμένα να προσπαθούν να μαντέψουν το μυστικό , υποκρινόμενα συγχρόνως ότι δεν ξέρουν τίποτα !
Πως λειτουργεί ένα «τοξικό» οικογενειακό μυστικό
Όταν τα πράγματα δεν είναι υπερβολικά σοβαρά, το άτομο που κρύβει ένα επώδυνο μυστικό μπορεί κάποια στιγμή να το συζητήσει με δικούς του ανθρώπους και με τον εαυτό του. Υπάρχουν όμως καταστάσεις που μπορεί να αποφεύγει ακόμα και να τις σκεφτεί. Τότε η επικοινωνία μέσα στην οικογένεια γίνεται προβληματική και το μυστικό μπορεί να ταλανίσει πολλές γενιές.
Το άτομο που έχει βιώσει μια καθοριστική και οδυνηρή εμπειρία ? μια τραυματική εμπειρία ? στην πραγματικότητα δεν μπορεί να το κρύψει απόλυτα. Πάντοτε δίνει κάποια δείγματα, συνήθως συγκινησιακής φύσης, προδίδονται από χειρονομίες και εκφράσεις: μπορεί να συγκινείται, να δακρύζει ή να θυμώνει κάθε φορά που έρχεται στον νου του αυτή η εμπειρία. Την ίδια στιγμή , αδυνατεί να αφηγηθεί το γεγονός : δεν βρίσκει τις κατάλληλες λέξεις. Έτσι, εάν το άτομο αυτό έχει παιδιά , αντιμετωπίζει πολλές δυσκολίες : αντιδρά σε μια έντονη εμπειρία με συναισθηματικά και σωματικά ξεσπάσματα ,χωρίς να μπορεί να περιγράψει στο παιδί την ουσία αυτού που αισθάνεται ούτε να του εξηγήσει τον λόγο. Η στάση και οι χειρονομίες του μπορεί να έρχονται σε αντίθεση με τα λόγια του , αλλά και μεταξύ τους , μερικές φορές μοιάζουν να είναι εκτός τόπου και χρόνου. Για παράδειγμα ,μια μητέρα κοιτά το παιδί της χαμογελώντας και ξαφνικά σκυθρωπιάζει ή ένας πατέρας παίζει το παιδί στα γόνατα του κοιτάζοντας τηλεόραση και ξαφνικά κοκκινίζει και το απομακρύνει. Τέτοιες αιφνίδιες αλλαγές στη στάση, στις χειρονομίες, στη συμπεριφορά ή στη χροιά της φωνής έχουν πάντοτε συγκεκριμένη αιτία. Για παράδειγμα η μητέρα μπορεί να νόμισε ότι είδε ξαφνικά στο βλέμμα του παιδιού της ή στο σχήμα του προσώπου του κάτι που της θύμισε τον αδελφό της σε κάποια στιγμή που της είχε προκαλέσει τρόμο. Ο πατέρας πάλι ταράχτηκε ξαφνικά επειδή μια λέξη ή μια εικόνα ξύπνησε μέσα του μια δυσάρεστη ανάμνηση.
Μέσα από αυτά τα «ψήγματα» του μυστικού, που μπορεί να είναι επαναλαμβανόμενες λέξεις, παραδρομές ή συγκεκριμένες συμπεριφορές, το παιδί διαισθάνεται τον πόνο του γονιού χωρίς να μπορεί να του δόση νόημα και περιεχόμενο. Το δράμα είναι ότι, εγκλωβισμένο μέσα στον τρόπο που βλέπει τον κόσμο με τα παιδικά του μάτια , τείνει να φαντάζεται ότι για την κατάσταση αυτή ευθύνεται το ίδιο και τότε η έλλειψη κατανόησης αντικαθίσταται απο ανησυχία ακόμα και ενοχή.
Οι διαγενεαλογικές συνέπειες της σιωπής και των μυστικών
Σύμφωνα με τον ψυχίατρο και ψυχοθεραπευτή Serge Tisseron, το παιδί που διαισθάνεται την ύπαρξη ενός μυστικού π.χ. σχετικά με την καταγωγή του, πιέζεται και οδηγείται σε εσωτερικό διχασμό. Από την μια «πρέπει» να μάθει να αναγνωρίζει το επώδυνο μυστικό μέσα από πολυάριθμες ενδείξεις ,για να αποφεύγει τις βίαιες αντιπαραθέσεις με το γονιό του, μη θίγοντας αυτή την ευάλωτη πλευρά της προσωπικότητας του. Από την άλλη , πρέπει να κάνει σαν αν μην συμβαίνει τίποτα. Έτσι μαθαίνει να κρύβει τα συναισθήματα, τις σκέψεις του και συχνά κλείνεται στον εαυτό του.
Γενικά τα παιδιά που διαισθάνονται ότι τους κρύβουν κάτι σημαντικό , υποφέρουν συχνά από κρίσεις άγχους και μαθησιακές δυσκολίες και η εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και τους ενήλικες που τους περιστοιχίζουν κλονίζεται.
Η διαταραγμένη προσωπικότητα τους ,στη συνέχεια ταλανίζει την επόμενη γενιά ,τα δικά τους τα παιδιά, τα οποία δεν μπορούν καν να φανταστούν ότι οι παραξενιές των γονιών τους έχουν σχέση με κάποιο μυστικό. Αποκτούν, λοιπόν μια ζοφερή θεώρηση του κόσμου, που είναι η απαρχή ακατανόητων φαινομενικά προβλημάτων , όπως η τοξικομανία ή η παραπτωματική συμπεριφορά.
Τέλος κάθε επόμενη γενιά που έρχεται αντιμέτωπη με ένα ανεξέλεγκτο μυστικό , τείνει να κατασκευάζει σαν αντίδραση τα δικά της μυστικά και η θύμηση του αρχικού μυστικού σβήνει και καινούργια μυστικά κάνουν την εμφάνιση τους .Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε μια οικογένεια με μυστικά γίνονται συχνά με την σειρά τους ενήλικες που δημιουργούν νέες μυστικοπαθείς καταστάσεις !Υπάρχουν πραγματικές «μυστικοπαθείς οικογένειες» ,όπου η προέλευση του αρχικού μυστικού έχει χαθεί ,αλλά ο νόμος της σιωπής διαιωνίζεται.
Η σημασία της απελευθέρωσης από το βάρος των μυστικών
Όπως είπε ο παιδοψυχολόγος Bruno Bettelheim : «Εκείνο για το οποίο δεν μπορούμε να μιλήσουμε είναι επίσης εκείνο που δεν μπορούμε να κατευνάσουμε? και αν δεν το κατευνάσουμε ,οι πληγές εξακολουθούν να πυορροούν από γενιά σε γενιά?
Το παράδοξο με τα μυστικά είναι ότι πληγώνουν εκείνα ακριβώς τα άτομα που υποτίθεται ότι έχουν σκοπό να προστατεύσουν. Εκείνοι που υφίστανται τις συνέπειες του μυστικού ενώ το αγνοούν, δεν μπορούν να αντιληφθούν την πραγματική πηγή του πόνου και εκείνος που κρατά το μυστικό δεν μπορεί να απαλλαγεί από τον πόνο που τον κρατά δέσμιο.
Ο καλύτερος τρόπος να απελευθερωθούμε από την μόλυνση ενός «τοξικού» μυστικού είναι η αποκάλυψη του . Το τέλος ενός μυστικού είναι συνήθως η αρχή της θεραπείας όλης της οικογένειας.
Ο καλύτερος τρόπος να προστατέψουμε τα παιδιά μας, είναι να τους μιλάμε για ότι γνωρίζουμε και να παραδεχόμαστε πως αγνοούμε ότι δεν ξέρουμε.