ΑΡΘΡΑ

 ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑ σύμπτωμα ασθένειας ή ανάγκη Αναστοχασμού;
Η ετοιμολογία της λέξης μελαγχολία έχει τις ρίζες της στην ιπποκράτεια ιατρική(τέλη 5ου π.Χ. αιώνα). Σύμφωνα με τον Ιπποκράτη η περίσσεια μαύρης χολής στον οργανισμό προκαλεί μελαγχολία (μέλαινα+χολή) δηλαδή κάνει τα άτομα (μελαγχολικά) κατηφή και θλιμμένα.
Ο όρος μελαγχολία χρησιμοποιήθηκε αργότερα ( περίπου το 1660μ.Χ.) και στην δυτική ιατρική, για να περιγράψει την κατάσταση δυσθυμίας, απαξίας και έντονης παρατεταμένης θλίψης ή κατάθλιψης .
Η μελαγχολία - η κατηφής, απαισιόδοξη και θλιμμένη στάση απέναντι στη ζωή - μέσα στο πέρασμα των αιώνων, δεν ταυτίζεται πάντα και απόλυτα με ψυχική διαταραχή που πρέπει να καταπολεμηθεί με οποιοδήποτε τρόπο για να «θεραπευτεί» ο πάσχων.
Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η μελαγχολία και το σκοτεινό πάθος είναι βασικά στοιχεία του κινήματος του ρομαντισμού
( λογοτεχνικό κινήματος που εμφανίστηκε τέλη 18ου αιώνα και κυριάρχησε στην τέχνη τη σε όλο το μισό του 19ου αιώνα ) κινήματος που επηρέασε το σύνολο της πνευματικής ζωής στις ευρωπαϊκές χώρες και συνδέεται άμεσα με τις φιλελεύθερες ιδέες που αναπτύσσονται εκείνη την περίοδο στην Ευρώπη ενάντια στην απολυταρχία. Στην Ελλάδα μάλιστα ο ρομαντισμός συνδέθηκε εξαρχής με την πιο απαισιόδοξη και καταθλιπτική πλευρά του: η θρηνητική διάθεση, η ερωτική απελπισία, οι εκρήξεις στα συναισθήματα και η απάρνηση της ζωής ήταν κάποια από τα πιο βασικά χαρακτηριστικά του, καθώς επίσης η εισβολή της αχαλίνωτης φαντασίας στην δημιουργία, η τάση φυγής από την καθημερινότητα, η καταφυγή στην Ιστορία ή γενικά στο παρελθόν, ο αυθορμητισμός και τα παράφορα συναισθήματα. Οι περισσότεροι ευρωπαίοι φιλέλληνες και πρωτεργάτες της Ελληνικής επανάστασης ήταν «ρομαντικοί» ??
Με βάσει, την πιο ακραία εκδοχή του βιολογικού ψυχιατρικού μοντέλου , πολλοί λογοτέχνες, φιλόσοφοι αλλά και επαναστατικά στοιχεία εκείνης της περιόδου, πιθανόν να χρειάζονταν ψυχιατρική συνδρομή και αποκατάσταση της χημικής ισορροπίας του εγκεφάλου τους με την βοήθεια φαρμάκων.
Διευρύνοντας λοιπόν το οπτικό μας πεδίο παρατηρούμε ότι, ανάλογα με το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον, αλλάζει η σημασία και η χρήση η έννοια της μελαγχολίας και κατά συνέπεια η αξιολόγηση της αντίστοιχης στάσης ζωής (ως αποδεκτής) και των σχετικών συμπεριφορών ως φυσιολογικών ή διαταραγμένων.
Τα τελευταία χρόνια οι επιστήμονες και οι ερευνητές ασχολούνται εντατικά με την μελέτη και κατανόηση της κατάθλιψης , που θεωρείται ότι το 2030 θα είναι το υπ? αριθμόν ένα πρόβλημα υγείας στις σύγχρονες οικονομικά ανεπτυγμένες κοινωνίες.
Κάποιοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η μελαγχολική στάση απέναντι στη ζωή και η κατάθλιψη (στις διάφορες εκδοχές της) εμφανίζει έξαρση στην εποχή μας γιατί οι άνθρωποι δεν έχουν σχεδιαστεί από την εξέλιξη τους ως ζωικό είδος ,για τον ιδιαίτερα πολύπλοκο και απαιτητικό τρόπο ζωής που επιβάλουν οι σημερινές συνθήκες.
Υποτίθεται ότι στις σύγχρονες κοινωνίες οι άνθρωποι είναι πιο ελεύθεροι από ποτέ, δεν δεσμεύονται από αυστηρά προκαθορισμένα πρότυπα, ρόλους και κοινωνικές τάξεις. Το άτομο έχει κατακτήσει το δικαίωμα να διαλέγει τη ζωή που θέλει να ζήσει και να γίνει αυτός που επιθυμεί. Μπορεί να αλλάζει και να στηρίζεται στις δικές του επιλογές και αποφάσεις . Όλα αυτά έχουν άμεση συνέπεια την αύξηση της πίεσης για δράση και γενικά των απαιτήσεων που βαραίνουν το άτομο.
Ο καθένας ακόμα και ο ποιο ευάλωτος ,πρέπει να μπορεί να προσαρμόζεται σε ένα ασταθές και μεταβαλλόμενο περιβάλλον, να είναι ευέλικτος ευπροσάρμοστος, εύστροφος και να αντιδρά άμεσα. Και φυσικά πρέπει να αναλαμβάνει πλήρη και ακέραια την ευθύνη των αποτυχιών του . Το άτομο πρέπει να τα βγάζει πέρα μόνο του, αποκλειστικά με τις δικές του δυνάμεις και ικανότητες ,για να ανταποκριθεί στις κοινωνικές απαιτήσεις. Απαιτήσεις τελικά «απάνθρωπες» και αντιφατικές γιατί μέσα σε όλα, οι άνθρωποι σύμφωνα με το σύγχρονο «life style», πρέπει να είναι πάντα «cool». Η θλίψη και ο προβληματισμός δεν είναι στη μόδα. Ακόμα και στις κηδείες οι άνθρωποι δεν πρέπει να θρηνούν. Ότι δυσκολία κι αν αντιμετωπίζεις δεν πρέπει να περιμένεις βοήθεια από κανέναν,ούτε φυσικά σε αφορούν οι δυσκολίες των άλλων.. Η άρνηση προσαρμογής στο κυρίαρχο μοντέλο του άκρατου ατομικισμού και καταναλωτισμού, του «φαίνεσθαι» και της ελαφρότητας είναι ενδείξεις τουλάχιστον έλλειψης κοινωνικής προσαρμοστικότητας αν όχι ανατρεπτικών ιδεών.
Πρόσφατα διατυπώθηκε η επιστημονική άποψη είναι ότι η κατάσταση που συνηθίζεται να περιγράφεται σαν μελαγχολία ή κατάθλιψη δεν πρέπει να θεωρείται διαταραχή ή ασθένεια του εγκεφάλου αλλά εξελικτική προσαρμογή του, που συμβάλει στην επιβίωση του ανθρώπινου είδους.
Σύμφωνα με αυτή την θέση που διατυπώθηκε από τους σύγχρονούς νευροεπιστήμονες, P.W. Andrews και Anderson Thomson Jr.: Οι συμπεριφορές και οι αντιδράσεις που οι κλασική ιατρική θεωρεί τυπικά καταθλιπτικά συμπτώματα, δεν είναι βλαβερά για το άτομο αλλά αντίθετα μπορεί να το βοηθούν στο να επικεντρώσει την προσοχή του ,να αναλύσει λεπτομερώς και να στοχαστεί σε βάθος τα προβλήματα που θέτει καθημερινά η ζωή. Η επιθυμία απομόνωσης, η απουσία όρεξης για φαϊ ή σεξ, οι αρτέμονες και αυτιστικές ομφαλοσκοπήσεις ,όλα τα τυπικά καταθλιπτικά συμπτώματα, όχι μόνο δεν θεωρούνται προϊόντα της εγκεφαλικής δυσλειτουργίας του ατόμου ,αλλά αντίθετα συμβάλουν στην ανάπτυξη μιας αναλυτικής και σε βάθος αντιμετώπισης των προβλημάτων που αντιμετωπίζει.
Δηλαδή με άλλα λόγια ο εγκέφαλος μας, φαίνεται ότι «κατεβάζει ρολά», για να βρει χρόνο και ενέργεια ώστε το μπορέσει να ανασυγκροτηθεί, να επεξεργαστεί και να αφομοιώσει τα πολύπλοκα και αντιφατικά δεδομένα και απαιτήσεις που βομβαρδίζουν το άτομο στην καθημερινή του ζωή.
Αν επιλέξουμε αυτή την οπτική γωνία για να προβληματιστούμε σε σχέση με την μελαγχολική/ καταθλιπτική στάση απέναντι στη ζωή, τότε γεννιούνται αρκετά ερωτήματα για το αν είναι τελικά για το καλό μας αυτή η τάση που έχει κυριαρχήσει (με την βοήθεια των ΜΜΕ και τις διαφήμισης) , να αποφεύγουμε πάση θυσία την μελαγχολία και την θλίψη.
Οι άνθρωποι άμεσα και έμμεσα ενθαρρύνονταν να χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο, χωρίς δισταγμό και περίσκεψη , κάθε είδους νόμιμες (ψυχοφάρμακα ,αλκοόλ, καπνό) και παράνομες ουσίες για «φτιάξουν την διάθεση» τους ,για να απομακρύνουν τα δυσάρεστα συναισθήματα και τις σκέψεις, για να είναι πάντα αισιόδοξοι, κεφάτοι και χαμογελαστοί.
Αυτή η κοινωνική τάση μοιάζει να ωθεί τους ανθρώπους, μαζί με την μελαγχολία και την θλίψη να αποφεύγουν και την σκέψη. Όμως χωρίς σκέψη και στοχασμό δεν αποκτούμε γνώση και επίγνωση ούτε για τον εαυτό μας ούτε για την ζωή μας?Μήπως πλησιάζει η ώρα να διεκδικήσουμε το δικαίωμα στην μελαγχολία και τον αναστοχασμό πάνω στο νόημα αυτού του τρόπου ζωής; Για να αποκτήσουμε πάλι το δικαίωμα να κλαίμε όταν πονάμε, όταν πενθούμε και φοβόμαστε, να γελάμε και να χορεύουμε γιατί πραγματικά περνάμε καλά μαζί με άλλους ανθρώπους, να αγαπάμε και τον εαυτό μας και τον πλησίον μας και τελικά το δικαίωμα να ζούμε μια ζωή σε μεγαλύτερη αρμονία με τον εαυτό μας και τη φύση;